HOE EEN KIND DE ECHTSCHEIDING BELEEFT.
Kinderen ervaren de aanwezigheid en beschikbaarheid van een vader en een moeder als vanzelfsprekend. Een logisch gevolg van wat het kind overal om zich heen ziet, van wat het kind aan opvoeding en vorming meekrijgt.
Kinderen zien hun gezin als een eenheid die er altijd was en zal blijven. Het weggaan van één van de ouders verstoort dit beeld en geeft een schokeffect: de eerste reactie is dan ook meestal verontwaardiging. Dat kan niet waar zijn!
Al gauw merkt het kind dat het wel degelijk waar is . . . en dan?
Dan voelen kinderen zich boos, verdrietig, teleurgesteld. Soms is dat gevoel ook gemengd met opluchting en tevredenheid, want de situatie voorafgaand aan de scheiding is voor kinderen vaak ook niet zo prettig.
Hoe uiten ze die gevoelens? Door te huilen, te schreeuwen, door niet naar bed te willen, noem maar op. Soms proberen kinderen hun gevoelens ook juist niét te uiten. Ze doen alsof er niets aan de hand is, gedragen zich soms juist extra lief en zorgzaam, of trekken zich helemaal in zichzelf terug. Er is geen sprake van “typische” echtscheidingsreacties bij kinderen.
Met andere woorden: hèt echtscheidingskind bestaat niet!
De langere termijn effecten
Tobben over kwesties van vertrouwen, loyaliteit en veiligheid in relaties.
Hierna volgen een aantal problemen die naar voren komen.
Uit gesprekken met kinderen van gescheiden ouders komt telkens een aantal problemen naar voren, die kinderen kunnen bezighouden. Overigens moet daarbij bedacht worden dat de scheiding ook gevoelens van opluchting en rust kan oproepen, en dat kinderen de scheiding als een verbetering kunnen ervaren.
Het voornaamste probleem waarmee kinderen te kampen hebben als hun ouders uit elkaar gaan, is de angst allebei hun ouders te verliezen. Kinderen zijn bang dat er geen ouderliefde zal zijn als ze die nodig hebben, en dat hun ouders misschien zelfs weggaan en hen aan hun lot overlaten. Dit geldt met name voor kinderen in de leeftijd van 3 tot en met 8.
- Dit komt o.a. doordat het wereldbeeld en het tijdsbesef van een jong kind veel directer aan het hier en nu gebonden zijn dan bij volwassenen het geval is. Het kind kan niet zo goed uren en dagen vooruitdenken.
Wanneer een ouder dus zegt: “Ik zie je over vier dagen”, begrijpt het kind niet wat dat inhoudt en is het er allerminst gerust op dat het contact wordt voortgezet.
Bovendien kunnen jonge kinderen nog niet bevatten dat de andere ouder er voor hen is, ook al ziet hij de ouder op dat moment niet.
- De scheidingsangst speelt ook een belangrijke rol. Een aanzienlijk deel van de conflicten en de pijn die kinderen als gevolg van echtscheiding doormaken, komt voort uit hun angst voor scheiding en verlating.
Als pappa wegging, zal mamma dan ook niet weggaan, misschien zal ze mij hier alleen achterlaten.
Misschien zijn pappa en mamma boos op mij en willen ze mij niet meer.
Praktisch alle jonge kinderen zullen enkele van deze gedachten en gevoelens hebben als
hun ouders gaan scheiden. Omdat ouders het ondenkbaar vinden dat ze hun kinderen in de steek laten, kunnen ze de scheidingsangst van hun kinderen en hun vrees om aan hun lot te worden overgelaten, vaak maar moeilijk begrijpen.
Een aantal kinderen heeft het gevoel dat de echtscheiding hun schuld is. Ze voelen zich verantwoordelijk en zichzelf de schuld (omdat ik niet naar mijn vader luisterde, omdat ik aldoor met mijn broertje vocht, omdat ik niet lief was).
Peuters en kleuters hebben nog geen goed begrip van oorzaak en gevolg. Dus ze begrijpen niet dat mensen beslissingen kunnen nemen waar zij de gevolgen van ondervinden zonder dat zij iets met de oorzaak van doen hebben.
Jonge kinderen tot ongeveer 11 jaar denken egocentrisch; daardoor voelen kinderen zich verantwoordelijk voor gebeurtenissen waar ze niets aan kunnen doen, bijv. de dood van een ouder of een scheiding.
Ook het magisch denken speelt op deze leeftijd. Kinderen denken wel eens, was die ouder er maar niet, en het idee dat dat in vervulling gaat is heel beangstigend voor kinderen.
Sommige kinderen verliezen (tijdelijk) het vertrouwen in hun ouders, en soms helemaal in de wereld van volwassenen.
Ze zijn bang dat de ouder bij wie ze wonen de zorg niet aankan en misschien ook wel weggaat. Dat kan ertoe leiden dat kinderen achterdochtig worden, of juist overdreven lief en zorgzaam. Van achterdocht is vooral sprake als kinderen zich in de steek gelaten voelen. Ze betwijfelen of de ouders nog wel van hen houden en gaan extra aandacht vragen. Door vervelend, stout of brutaal te zijn testen ze de ouderliefde uit, waarbij soms de verdiende straf hun twijfel doet toenemen.... Een kind kan zijn of haar gebrek aan vertrouwen ook uiten door extra lief en zorgzaam gedrag. Het kind twijfelt dan aan de stevigheid van de ouders en beschouwt hen als kleine kinderen voor wie het kind verantwoordelijkheid moet dragen.
Nogal wat kinderen schamen zich ervoor dat hun ouders gescheiden zijn.
Ze zijn bang dat ze raar gevonden worden als ze het op school of aan vriendjes of vriendinnetjes vertellen. Een begrijpelijke reactie. “Accepteren ze me nog wel, sluiten ze me niet buiten?”, speelt dan door hun hoofd. Ook het idee zielig gevonden te worden kan kinderen ertoe brengen er buitenshuis niet over te praten.
Kinderen kunnen tijdens en na de scheiding in een loyaliteitsconflict komen.
Ze krijgen het gevoel dat ze voor één van beide ouders moeten gaan kiezen. Dat kan niet, want ze houden nu eenmaal van allebei. Ze willen en vader en moeder blijven zien. Als de ene ouder duidelijk aan het kind laat merken het heel onprettig te vinden dat het kind ook de andere ouder ziet, raakt het kind snel in zo’n loyaliteitsconflict. Het is duidelijk dat het gedrag van de ouders hierbij een belangrijke rol speelt. Soms echter verbeelden kinderen het zich alleen maar. Uit medelijden denken ze dan dat bijvoorbeeld moeder het naar vindt als ze naar vader gaan. En het kind voelt het dan min of meer als verraad ten opzichte van de ene ouder als het plezier heeft gehad bij de andere ouder.
Al deze reacties gelden niet alleen voor oudere kinderen die zelf al kunnen praten, maar evengoed voor hele jonge kinderen. Alleen is het bij jonge kinderen vaak lastiger om dat te onderkennen en niet te denken: “Ze zijn zo klein, ze merken er nog niks van”.
KINDEREN HEBBEN TIJD NODIG
Kinderen wennen geleidelijk aan de echtscheiding en aan de nieuwe situatie. Daarbij spelen de ouders een belangrijke rol. Vaak is het zo dat hoe beter de ouders de scheiding verwerken (o.a. via duidelijke afspraken), hoe eerder de kinderen hun evenwicht hervinden. Kinderen die bijtijds door hun ouders op de hoogte gesteld zijn, van de op handen zijnde echtscheiding kunnen zich er beter op voorbereiden dan kinderen die pas kort tevoren (of zelfs achteraf) iets te horen krijgen. Hoe langer kinderen zich erop voorbereiden, hoe beter het is.
Ze kunnen er dan zelf over denken, fantaseren en er met anderen over praten.
Zelfs onder de meest gunstigste omstandigheden hebben kinderen nogal wat tijd nodig om hun evenwicht weer te vinden. Één à twee jaar is daarvoor een heel normale periode. Zelfs al heb je na een paar maanden de indruk dat het kind weer goed functioneert.
Tot nu toe gaat het steeds over de scheiding en over de reacties van kinderen, maar ............
HET IS ECHTER NIET DE SCHEIDING ZELF, MAAR DE MANIER WAAROP DE OUDERS TIJDENS DE SCHEIDING MET DE KINDEREN OMGAAN, WAT LEIDT TOT WEL OF NIET PROBLEMEN VOOR DE KINDEREN.
Het feit dat echtscheidingen tegenwoordig vaker voorkomen, wekt wel eens de indruk dat scheiden niet zo moeilijk is. Dit is echter niet zo. Het is en blijft een zware beslissing. Zwaar omdat het in de eerste plaats een emotionele gebeurtenis is. Er zullen allerlei gevoelens spelen zoals boosheid, verdriet, teleurstelling, machteloosheid en tegelijkertijd in een aantal gevallen ook opluchting en hoop.
En als er kinderen bij betrokken zijn is de beslissing nog moeilijker. Dan is men namelijk als ouders verplicht de kinderen op te vangen en voor hen regelingen te treffen.
En dit gebeurt in een fase waarin het vertrouwen in elkaar vaak niet zo groot meer is. Elke ouder beseft wel dat kinderen bij een scheiding liefde en aandacht nodig hebben, maar de energie daarvoor is er niet altijd, omdat al zoveel energie in de echtscheiding gaat zitten.
Hoewel een scheiding voor kinderen ingrijpend is kunnen ze er heel goed doorheen komen. Veel hangt daarbij af van de houding en het gedrag van de ouders. Het kind ervaart de scheiding als een crisis; als een ingrijpende gebeurtenis, waaraan het zich moet leren aanpassen. Dat is een gegeven dat men als ouders niet kan en niet moet vermijden. Wel kunnen ouders voorwaarden scheppen, waardoor de kans dat het kind in de echtscheidingscrisis vastloopt zo klein mogelijk wordt gehouden.
Aan de muur hebben we flaps gehangen, en hier staan adviezen voor ouders op. Ik zal ze één voor één bij langs lopen.
Geef het kind de mogelijkheid de scheiding te verwerken: begin er tijdig over met het kind.
- praat erover met het kind, begin evt. zelf
- herhaal deze gesprekken
- jonge kinderen op hun niveau: korte gesprekjes, voorlezen, spelletjes
- dwing ze niet, maar laat zien dat je bereid bent tot een gesprek
- onderschat het niet; ga niet uit van “alles zo snel mogelijk vergeten en een
nieuw leven beginnen”
- niet uit goede zorg de kinderen “sparen” door er niet over te praten, kinderen zijn blij met de gesprekken, dit geeft ze duidelijkheid
Probeer een duidelijke lijn in het leven van het kind te brengen.
De scheiding zet vaak het leven van ouders en kinderen op losse schroeven.
Geef duidelijkheid bij welke ouder het kind blijft wonen en over het contact met de niet verzorgende ouder. Een kind moet weten welke afspraken hierover zijn. Ouders moeten zich aan deze afspraken houden, zodat het kind weet waar het aan toe is.
Vaak moet men met minder geld rondkomen, laat dat het kind weten. Stel geen eisen aan het kind waaraan het niet kan voldoen. De scheiding is voor alle betrokkenen een emotionele periode, en vooral direct na de scheiding loopt de wereld van volwassenen en kinderen nogal eens door elkaar.
Soms lijkt het erop dat één van de kinderen de plaats in gaat nemen van de ouder die is weggegaan.
- verantwoordelijkheid voor de financiële zorgen van de achterblijvende ouder
- ouder gaat sterk steunen op de emotionele troost die het kind kan geven.
Soms slaapt het kind gedurende langere periode (elke nacht) bij de verzorgende ouder in bed. Dit wordt sterk afgeraden vanwege dat het een te zware druk zou leggen op het kind.
Het kind moet gewoon kind kunnen blijven.
Voorkom tijdens en na de scheiding een gevecht over het hoofd van het kind heen.
Het is begrijpelijk dat ouders die onenigheid hebben met elkaar niet gemakkelijk tot overeenstemming komen over punten die met het splitsen van het gezin en de bezittingen te maken hebben.
Gebruik het kind niet als pion.
- elkaar niet negatief afschilderen in bijzijn van de kinderen. De kinderen lijden eronder als hun ouders elkaar ondermijnen. “Je moeder weet niet wat ze zegt, je vader is een zak”. Kinderen hebben moeite met deze kritiek, o.a. omdat kinderen zich met hun ouders identificeren. Als ouders elkaar afbreken komt dat neer op afbreken van het kind. En een kind identificeert zich speciaal met de ouder van dezelfde sekse.
- één van de ouders moet niet plotseling het contact met het kind verbreken om de andere ouder klem te zetten.
- het kind niet uithoren over wat de andere ouder allemaal doet en zegt.
Hou het kind buiten de strijd die men als partners met elkaar heeft. Blijf ouders van en voor het kind.
Vraag niet aan het kind te kiezen tussen de ouders.
Veel ouders zouden eigenlijk wel graag willen horen dat het kind het liefst bij hen is en niet bij de ex-partner.
Deze vraag brengt kinderen in gespannen situatie.
- Kind wil van allebei blijven houden en omgaan
- Laat kind voelen dat het met beide ouders op zijn eigen manier contact mag en kan hebben, en dat hier bij het afspraken erover maken ook rekening mee wordt gehouden.
Zorg dat het kind weet waar het met beide ouders aan toe is.
Er zijn nogal wat mensen die vinden dat je -ook als je gescheiden bent- als ouders het beste kunt blijven overleggen over belangrijke punten die met de kinderen te maken hebben. Vooral over zaken die de opvoeding en opleiding van de kinderen betreffen. Per slot van rekening blijf je vader en moeder voor het kind.
Andere mensen menen dat het juist eenvoudiger en duidelijker voor kinderen is als alleen de verzorgende ouder zich met de opvoeding bezighoudt en dat ook duidelijk is dat het beslissingsrecht over deze zaken bij deze ouder ligt.
Voor beide standpunten valt wat te zeggen. Als ouders elkaar niet kunnen luchten of zien, lijkt overleg over de opvoeding van de kinderen bijna onmogelijk. In andere situaties lijkt het daarentegen juist voor de hand te liggen dat de ouders blijven overleggen, bijvoorbeeld als de kinderen regelmatig ook bij de niet-verzor-gende ouder is.
In ieder geval moet het voor het kind duidelijk zijn waar het met beide ouders aan toe is.
Geef het kind vertrouwde steunpunten na de scheiding.
- Er verandert al zoveel, voor het kind van belang dat er ook dingen hetzelfde blijven.
- op het oude adres blijven wonen: eigen kamer, vriendjes en vriendinnetjes en school
- eventueel buren
- toch verhuizen: andere vertrouwde steunpunten als: knuffeldier in bed, het voorlezen voor het slapen gaan, of het bezoek aan oma.
Broertjes en zusjes kunnen in deze periode ook een heleboel steun voor elkaar betekenen.
"Over en Weer"
